Чурапчы улууьун (оройуонун) Бахсытаа5ы «Сулусчаан» уьуйаан
«Хоту дойдуга ыалдьыттааьын»

(Улахан белех о5олоругар аналлаах оонньуу - дьайымал)
Толордо: Стручкова Ларьяна Васильевна, СЗД категориялаах иитээччитэ Чурапчы, 2016сыл

Сыала:
оонньуу - дьайымал ненуе о5о5о эбээн норуотун оло5ун – дьаьа5ын билиьиннэрии, сырдатыы.
Соруктара:

Уерэтэр:
- эбээн норуотун оло5ун – дьаьа5ын, сурун дьарыгын кытары билиьиннэрии; - норуот таннар танаьын, оонньууларын, сиэрин – туомун, культуратын сырдатыы;
-
Хоту уунэр араас эмтээх оттору, отоннору билиьиннэрии;
-
тыл саппааьын байытыы: эбээн, Эбээн – Бытантай, оран, ьонначаан,туундара, ураьа, илуму, уучах, бере ото, билгапан; - о5о бэйэтин сатабылын сыаналыы, ырыта уерэнэрин сайыннарыы.
Сайыннарар:

-
о5ону тургутан керуу, толкуйдуур, чуолкайдык санарар дьо5урун сайыннарыы, тылын саппааьын байытыы; - о5о айар дьо5урун сайыннарыы, эрчимнээх буолуутун ситиьии.
Иитэр:

-
бэйэ – бэйэ5э бол5омтону уурарга, о5о бэйэтин, атын киьи улэтин сепке сыаналыырга, кыьамньылаах буоларга, атын норуот культуратын сыаналыырга иитии.
Туттуллар – кердеруллэр тэриллэр:
ураьа, 2 таба, таба тириитэ, 2 мас таба, 6 таба муоьа, 6 таба туеьэ, эбээн норуотун кестуумэ, графин, отон ута5а, 6 стакан, остуол, 6 олоппос, скатерть, танас салфетка, пульт, 6 кисточка, 2 клей, 6 клей иьитэ, 6 кыптыый, 6 доска, салфетка, сарыы, туу, быа, блесткалар, бэлэм быьыллыбыт ораннар, илуму, бэлэм билгапан
ИКТ, ТСО туттуу:
CD- ROM, USB – га ЦОР. Power - Point программанан слайд – презентация, проектор, экран, магнитофон, ноутбук, колонкалар, провода суох мышка.
Уорэтэр уобаластары аттарыы:
«О5о билэр – керер дьо5урун сайыннарыы», «О5о тылын – еьун сайыннарыы», «О5о уопсастыба5а сылдьарын – бодоруьарын сайыннарыы», «О5о этин – сиинин сайыннарыы», «О5о кэрэни ейдуур дьо5урун сайыннарыы».

Дьайымал хаамыыта

I чааьа. Киириитэ. (Слайд 1)
Оҕолор музыка тыаьыгар саала5а киирэллэр.
Иитээччи:
Дорооболорун о5олоор!
О5олор:
Дорообо.
Иитээччи:
Мин аатым Ларьяна Васильевна, Бахсытаа5ы «Сулусчаан» уьуйаан иитээччитэбин. Бугун эьиэхэ элбэх сананы кэпсии, оонньото кэллим. Элбэх сананы билиэххитин багарагыт дуо?
Иитээччи:
Этиҥ эрэ оҕолоор, биһиги ханнык дойдуга олоробутуй?
О5олор:
Саха сиригэр
(Слайд №2)

Иитээччи:
Киин куораппытын ким билэрий?
О5олор:
Дьокуускай
(Слайд №3)

Иитээччи:
О5олоор, Саха сиригэр
959 875
киьи олорор.
127
араас омук олорор эбит. Онтон эһиги оҕолоор ханнык омук буолаҕытый? Ханнык омуктар баалларын билэ5итий ?(Оҕолор эппиэттэрэ)
Иитээччи:
Оҕолоор онтон мин омугум - эбээн, Эбээн – Бытантай улууһуттан төрүттээхпин. А5ыйах ахсааннаах норуоттар буолабыт. Мин дойдум Саха Сирин хоту өттүгэр баар.
(Слайд № 4).

Иитээччи:
Оҕолоор, мин дойдубар күүлэйдии барыаххытын баҕараҕыт дуо? (Оҕолор эппиэттэрэ) Билигин аптаах таба муоьун кэтиэхпит, Эбээн – Бытантайга баар буолан хаалыахпыт.(Иитээччи таба муоьун кэтэрдэр, музыка тыаьынан саала устун ункуулуу суурэллэр)
Слайд № 5.

II чааьа. Сурун.

Иитээччи:
Оҕолоор, дьэ Эбээн – Бытантайга тиийэн кэллибит. Кэлин бу олбоххо олоруоххайын, айаммытыттан сынньаныаххайын. Сынньана таарыйа мин дойдум кэрэ кестуулэрин керуеххэйин. (О5олор таба тириитигэр олороллор,видеофрагмент кереллер).
Иитээччи:
Маннык курдук кырасыабай мин дойдум! Оҕолоор биһиги тугунан айаннаан кэллибитий?
О5олор:
Табанан.
Иитээччи:
Табаны эбээннии «оран» дииллэр, онтон таба о5отун «һонҥачаан». Хатылаан эрэ. О5олор хатылыыллар.
Иитээччи:
Эбээннэр сүрүн дьарыктарынан буолар таба иитиитэ.
(Слайд № 6)
Кинилэр туундара диэн аҕыйах оттоох-мастаах сиргэ олороллор. Табалар туундара устун ас көрдөөн айанныыллар. Ол иһин эбээннэр кинилэри манаары, аһатаары көһө сылдьаллар.
( Слайд №7)
Сайын итииттэн, кыһынын тымныыттан харыстанарга анаан эбээннэр түргэнник туттуллар ураһаны оҥостоллор. Ураһа эбээннии – «илуму» диэн буолар. Хатыылаатыбыт эрэ оҕолоор - «илуму».
( Слайд № 8)
Эр дьон таба маныы бардахтарына, ийэлэр, эбээлэр илуму иһигэр олорон ас астыыллар, араас дьэрэкээн ойуулаах таҥастары тигэллэр: саҕынньахтары, бэргэһэлэри, этэрбэстэри.
(Слайд № 9).


Иитээччи:
Оҕолоор, эбээннэр иистэнэллэрин таһынан араас оонньуулары оонньуулларын себулууллэр. Онтон билигин биир хамсаныылаах оонньууларын кытта билиьиннэриэм.
(Слайд № 10)
Оонньуубут аата ”Уучах сүрдүүтэ”. «Уучах» диэн мииниллэр табаны ааттыыллар. Билигин икки хамаандаҕа арахсабыт уонна курэхтэьэбит. Хайа хамаанда тургэнин быьаарабыт. О5олор музыка тыаьыгар «Уучах суурдэ» оонньууллар.
Иитээччи:
Оҕолоор, Эбээн- Бытантай улууьугар араас элбэх эмтээх оттор, отоннор үүнэллэр. Холобура: бере ото, иннэлээх от, субурхай отон, эмтээх ньээм. Мин эһигини эмтээх субурхай отонтон оҥоһуллубут утаҕынан кундулуем. Оҕолор остуолга кэлэн утах иьэллэр.
(Слайд № 11)

Иитээччи:
О5олоор, кыьынын туундара5а кун тыкпат. Саас биирдэ кун тахсар. Кун тахсарыгар Куну керсуу диэн улахан бырааьынньык буолар. Бырааьынньыкка эбээннэр мааны танастарын таннан, араас учугэй киэргэллэрин кэтэн ыллыы, ункуулуу, оонньуу мусталлар. Ол иьин эбээннэр кыьын устата Куну керсуу бырааьынньыгар бэлэмнэнэн танас тиктэллэр, киэргэл – симэх бэлэмнэнэллэр. Оо, мин эбэм билигин тугу гына сылдьара буолуой ? Кэпсэтэ олордохторуна скайп звонок кэлэр. Экранна эбээ Маарыйа кестер
(Слайд 37)

Маарыйа:
Дорообо сиэн кыыьым! Хайаа, ыалдьыт бе5е эбиккит дуу ? Дорооболорун о5олоор!
Иитээчи:
О5олоор, бу мин эбээм Мария Ильинична.
Маарыйа:
Мин Куну керсуу бырааьынньыкка киэргэл оноро - иистэнэ олоробун. Бырааьынньыкпыт буолара чугаьаата. Онон бу куннэргэ олох солом суох. Чэ керсуеххэ диэри о5олоор.
О5олор:
Керсуеххэ диэри!
Иитээччи:
Биьиэхэ Куну керсуу бырааьынньыкка туескэ «Билгапан» диэн киэргэли оностон кэтэллэр. Хатылаатыбыт эрэ о5олоор «Билгапан». О5олор хатылыыллыр. Бу киэргэл бырааьынньык кэмигэр кунтэн сэрээт ылан, сыл устата харысхал буолар. Билгапан оностобут дуо? О5олор эппиэттэрэ.
III чааьа. Тумук.

Иитээччи:
Билгапан араас быьыылаах буолун сеп. Ким хайдах оноруон ба5арарынан. Бу эьиги иннигитигэр сарыыттан оноьуллубут, туунэн киэргэтиллибит билгапан сытар. Иннигитигэр араас еннеех блесткалар, бэлэм быьыллыбыт илуму, оран баар. Ким хайдах онорорун, киэргэтэрин бэйэгит талын. Бэйэ – бэйэ5итигэр кемелеьергутун умнуман. О5олор оноьук онорор кэмнэригэр иитээччи биирдиилээн ыйыталаьар, дьайымал кэмигэр тугу сананы билбиттэрин, ханнык сана тылы уерэппиттэрин хатылатар.
Иитээччи:
Наьаа учугэй билгапан арааьа табылынна. Ылан туескутугэр кэтэн кэбиьин. Сыл устата эьигини араначчылыы сырыттын диэн алгыыбын.
Иитээччи:
О5олоор, Эбээн- Бытантайга кэлэн куулэйдээбиккитин себулээтигит дуо? Чэ билигин аптаах оран муоьун кэтэн уьуйааммытыгар
теннуеххэйин! О5олор оран муоьун кэтэн иитээччи кэнниттэн ьонначаан хамсаныытынан тахсан бараллар.